گذری در حجره‌های فرش‌فروشی بازار کاشان/ نقش‌هایی که رج به رج در دل قالی جان می‌گیرند

قالیشویی حکیمیه

فرش دستباف کاشان از چند صد سال پیش تا امروز از ارزشمندترین سرمایه‌های فرهنگی و هنری این شهر محسوب می‌شود؛ در این گزارش از ریشه و سرگذشت فرش کاشان گفتیم و به سراغ رئیس یکی از قدیمی‌های بازار فرش رفتیم و درباره چند و چون این هنر اصیل با او به گفت‌و‌گو نشستیم‌.

خبرگزاری فارس اصفهان، فرش دستباف کاشان از چند صد سال پیش تا امروز از ارزشمندترین سرمایه‌های فرهنگی و هنری این شهر محسوب می‌شود؛ اگر به کاشان مسافرت کرده باشید یقینا بازار و تیمچه امین‌الدوله را دیده‌اید که از زمان قاجار تا به امروز مرکز فروش فرش‌های دستباف بوده است.

معماری بی‌نظیر و حجره‌های فرش‌فروشی آن و کاروانسراهای متعدد در گوشه گوشه بازار کاشان، حکایت از اصالت یک هنر دارد و آن هم هنر فرش‌بافی در شهر گل و گلاب کاشان است.

فراز و فرودهای تاریخ قالی‌بافی در کاشان

فرش کاشان در دوره‌های مختلف با فراز و فرودهای فراوانی روبرو بوده است، بعد از این اتفاقات و آسیب­‌ها، با تلاش قدیمی‌ها دوباره قالیبافی در کاشان رونق می‌گیرد و از طرف دیگر به علت به کار افتادن واحدهای نساجی ماشینی تعدادی از بافندگان منسوجات این شهر را وادار به روی آوردن به قالی‌بافی کرد.

به تبع رشد هنر فرش­‌بافی، فعالیت‌های دیگری در این حوزه مانند رنگرزی، چله‌کشی، رفوگری، حلاجی، ریسندگی و نقشه‌کشی هم رواج پیدا کرد.بازار کاشان تبدیل به مرکز تولید فرش شد و در معروف­‌ترین تیمچه آن یعنی تیمچه امین­‌الدوله، نقاش‌ها و تولیدکننده‌های زیادی مشغول به کار بودند.

چله‌کشی فرش جزو مراحل اولیه شروع کار بافنده است، در کاشان چله­‌کشی با نخ پنبه‌ای انجام می‌شود، البته در چله‌کشی فرش‌های قدیمی‌تر، ابریشم به کار برده می‌شد.بدنه فرش با پشم بافته می‌شود، گاهی نیز ابریشم با پشم مخلوط می‌شود تا نقشه فرش جلوه بیشتری پیدا کند.

بافت نهایی فرش کاشان منسجم و محکم و در عین حال نرم است، رنگرزی در کاشان معمولاً با رنگ­‌زاهای گیاهی انجام می‌شود که ترکیب رنگ منحصر به فردی را به فرش می‌دهد، البته در فرش‌های جدیدتر از رنگزاهای شیمیایی استفاده می‌شود که آن جذابیت رنگ‌های طبیعی را به دست نمی‌دهد.

ارتفاع «خاب» یا همان «بلندی پرز قالی» در قالی کاشان متوسط است، بافت آن بسیار ظریف و ریز بوده و به همین علت نقوش آن جلوه بهتری دارد.

به سراغ اصفهانیان رئیس اتحادیه فرش دستباف کاشان و از قدیمی‌های بازار فرش می‌رویم و درباره چند و چون این هنر اصیل با او به گفت‌و‌گو می‌نشینم.

«ریشه» فرش کاشان

وی درباره قدمت فرش‌بافی می‌گوید: قدمت فرش کاشان به صفویان و زمان حمله مغول هم می‌رسد، فرشی در موزه آلبرت لندن است که ۵۰۰ سال قدمت دارد و بافت کاشان است اما در ۷۰-۸۰ سال اخیر تولید فرش کاشان در طایفه‌های مختلف رونق گرفت.

اصفهانیان اضافه می‌کند: برای مثال طایفه فرشچی‌­ها، اصفهانیان‌­ها، عطایی‌­ها، طباطبایی‌­ها و بروجردی­‌ها بودند که امروزه از این طایفه دیگر هیچ کس در کار تولید فرش نیست و آن برند­های فرش کاشانی رو به زوال رفت، بنده در خانواده اصفهانیان آخرین بازمانده هستم که کار تولید فرش دستباف را انجام می‌دهم.

نقش‌هایی که رج به رج در دل فرش جان می‌گیرند

رئیس اتحادیه فرش دستباف کاشان درباره نقشه‌کشی می‌پرسم و می‌خواهم درباره نقشه و طرحی که استفاده می‌کند، برایم تعریف کند، می‌گوید: بعضی از نقشه‌هایی که استفاده می­‌کنم بالای ۱۰۰ سال قدمت داشته و دیگر کسی در بازار آن را ندارد، بیشتر فرش‌هایی که تولید می‌­کنم انحصاری برای خودم است و رنگ آمیزی این طرح‌ها را هم من خودم انجام می­‌دهم، چون شخص نقاش هیچ تصوری از نقشه ۱۰۰ سال پیش و سبک رنگ‌آمیزی آن در ذهنش ندارد و تمامی نقطه‌گذاری‌ها و رنگ آمیزی‌ها را خودم انتخاب می­‌کنم، ولی طرح اصلی آن قدیمی است و امروزه کپی آن طرح را می‌بافند.

اسم نقطه‌گذاری برای من که اهل کاشانم جالب آمد، بلافاصله سوال می‌کنم نقطه‌گذاری چیست و او هم اینطور می‌گوید: در رنگ‌آمیزی نقشه روی کاغذ، نقاطی که دور طرح و گل­‌ها گذاشته می­‌شود، این رنگ‌­ها را من انتخاب می­‌کنم و یک سبک مشخص برای خودم دارم.

اصفهانیان معتقد است طرح­‌های جدیدی که در فرش دستباف کاشان دیده می‌شود اصیل نیست‌.

بحثمان داغ می‌شود و از اصفهانیان درباره طرح و نقشه‌­های مختلف فرش کاشان می‌پرسم، می‌گوید: نقطه لچک ترنج، افشان شاه عباسی، بته جقه، گلدانی، افشان ترنج دار، حاج غلامی و حاج خانمی است.

از طرح «حاج غلامی» تا «حاج خانمی» در فرش کاشان

باز دوباره تا اسم طرح حاج خانمی را بر زبان می‌آورد برایم جالب می‌شود که درباره‌اش سوال کنم، توضیح می‌دهد: طرح حاج خانمی تشکیل شده از طرح گل­‌های اشرفی است که به صورت شماره‌ای کنار هم قرار می‌­گیرند.

اصفهانیان ویژگی‌های منحصر به فرد فرش کاشان را بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: در منطقه مرکزی ایران که کاشان هم جزو آن به حساب می­‌رود، از گره فارسی‌باف استفاده می‌­شود اما در مناطق شمال شرقی از گره ترکی‌باف استفاده می‌­شود، گره فارسی‌باف فرش کاشان هم تفاوت‌هایی دارد.

رئیس اتحادیه فرش دستباف کاشان اضافه می‌کند: اگر شما پشت فرش‌های کاشان را نگاه کنید، کاملا حالت مربع­‌های یک در یک را دارد و منظم است، این به خاطر انتخاب دقیق تار و پودی است که تولیدکننده‌های کاشانی انجام می‌­دهند، جنس فرش­‌های کاشان اکثرا از پشم و کرک است؛ پشم خوب دوام بهتری دارد، ولی کرک زیبایی و جلای بهتری به فرش می­‌دهد.

وی درباره رنگرزی طبیعی و مصنوعی می‌گوید: رنگرزی که من برای فرش‌ها انجام می‌دهم طبیعی است و خودم به جریان رنگرزی نظارت می­‌کنم و بعد از رنگ شدن، نخ­‌ها را می‌­بریم قهرود و در یک چشمه‌ای به اسم شاه چشمه می­‌شوریم، آب چشمه اکسیژن بیشتری دارد و کیفیت رنگ را تغییر می­‌دهد.

شیشه بری شهرک غرب

رئیس اتحادیه فرش دستباف کاشان در توضیح این سوال که بافت فرش با رنگ طبیعی چه فرقی می‌کند، گفت: فرش با رنگ طبیعی جلای بهتری دارد و هرچه پا بخورد در عین اینکه کهنه شده، به مرور قشنگ‌تر می­‌شود، مثلا رنگ سرمه‌ای مصنوعی به مرور بور می‌شود و زیبایی‌اش را از دست می­‌دهد اما رنگ طبیعی این‌طور نیست.

دختر 6 ساله ای که قالی می بافد

قالیشویی تهرانپارس

یسنا اوکاتی دختر ۶ ساله زابلی است که به طر عجیبی قالی می بافد، او با مهارت و سرعت فوق العاده ای می تواد در یک چشم بهم زدن نخ های دار قالی را در جای مخصوص قرار دهد.

به گزارش اوشیدا؛ سیستان و بلوچستان به عنوان جوان ترین استان کشور در سال های اخیر نخبگان بسیاری در سطح کشور و جهان معرفی کرده است که این نشان از استعداد و هوش بالای افراد در این استان دارد.

سیستان و بلوچستان نه تنها در زمینه های علمی توانسته است نخبگان بسیاری پرورش دهد بلکه ورزشکاران این استان نیز حرف های بسیاری برای گفتن دارند.

پرورش استعداد در این استان در حالی رخ می دهد که افراد با کمترین امکانات مواجه هستند و یادگیری آنها بر اساس استعداد ذاتی و هوش برتر آنها است.

اما این استعداد ها عمدتا در مناطق روستایی و حاشیه نشین شکوفا می شود در همین رابطه نیز خبرنگار ما به یکی از محله های حاشیه نشین زابل رفته است تا یکی از استعداد های برتر این شهر را معرفی کند.

یسنا اوکاتی دختر ۶ ساله زابلی است که به طر عجیبی قالی می بافد، او با مهارت و سرعت فوق العاده ای می تواد در یک چشم بهم زدن نخ های دار قالی را در جای مخصوص قرار دهد.

مادر یسنا که بیشتر از ۲۵ سال سابقه قالی بافی دارد نیز هنوز نتوانسته است با سرعتی که او قالی می بافد کار کند، یسنا بی شک یکی از استعداد های این هنر اصیل و قدیمی است که می تواند آینده ای درخشان داشته باشد.

سرعت قالی بافی یسنا همانند حرفه ای هاست

آقای اوکاتی پدر یسنا در همین رابطه به خبرنگار ما گفت: او از ابتدا پای قالی بافتن مادرش می نشست و همواره مشتاقانه به دست های مادرش چشم می دوخت که چگونه نخ های قالی را از روی نقشه ببافد.

وی افزود: بدون اینکه حتی یک بار هم سوالی از مادرش پرسیده باشد خودش این حرفه را یاد گرفته و با علاقه زیادی پای دار قالی می نشیند و با مادرش همکاری می کند.

اوکاتی همچنین گفت: این در حالی است که او تازه وارد کلاس اول دبستان شده در حالی که ۶ سال دارد و در مدرسه نیز معلمان از هوش و استعداد یسنا شگفت زده شده اند.

پدر یسنا در پاسخ به این سوال که وضعیت درسی او چطور است می گوید آنقدر خوب است که ما نمی توانیم توضیح دهیم و باید با خود معلم یسنا این موضوع را بپرسید.

وی همچنین ادامه داد: یسنا هم اکنون در حال بافتن یکی از سخت ترین طرح های قالی زابلی است که حتی بسیاری از بزرگتر ها هم در بافتن آن اشتباه می کنند.

اوکاتی خاطرنشان کرد: این اولین قالی است که یسنا شروع به بافتن کرده و اگر خودش بخواهد می گذاریم تا یک فرش دست بافت با طرح دلخواهی که خودش انتخاب خواهد کرد ببافد تا به عنوان یادگاری آن را نگه داریم.

پدر یسنا گفت: اینکه دخترم در این سن می تواند قالی به این سختی را به تنهایی ببافد نشان از هوش بالای او دارد و گرنه قالی بافتن یکی از هنرهایی است که نیاز به ماه ها آموزش دارد که حتی بسیاری از افراد هم نمی توانند در مدت زمان کمی یاد بگیرند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: مادرش هم چون به این هنر علاقه دارد و بیشتر از ۲۵ سال سابقه کار دارد به تازگی شروع به قالی بافتن کرده وگرنه چند ماهی است که دست به دار قالی نزده و اینطور نبوده که یسنا بتواند هر روز قالی بافتن تماشا کند.

اوکاتی افزود: در مدت زمان محدودی فقط با دیدن مادرش توانسته این هنر را یادبگیرد و همانند کسانی که ۳۰ سال در این کار مهارت دارند قالی می بافد.

آموزشگاه تار غرب تهران

وی همچینین گفت: یسنا در همه زمینه های استعداد خاصی دارد و قطعا در آینده به هر حرفه و هنری که علاقه نشان دهد از او حمایت خواهیم کرد و او را در این زمینه تنها نخواهیم گذاشت.

مدیر اداره فرش سازمان صمت استان زنجان در گفت‌وگو با موج رسا:

فعالیت ۵۳ هزار فرشباف در زنجان/ فرش زنجان راهی نمایشگاه فرش در آلمان می‌شود

قالیشویی

مدیر اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه در استان زنجان آمار دقیقی از فرشبافان در دست نیست، گفت: حدود ۵۳ هزار نفر در استان زنجان به این حرفه مشغول اند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ محسن جعفری در گفت‌وگو با خبرنگار موج رسا; با اشاره به پایانه صادراتی فرش دستبافت زنجان، اظهار کرد: متولی پایانه صادراتی فرش زنجان سازمان توسعه تجارت است و تا به امروز با نام پایانه صادراتی، فرش زنجان در نمایشگاه ها به نمایش گذاشته شده است.

وی با بیان اینکه فرش‌های استان زنجان در نمایشگاه سلیمانیه اربیل عراق با نام پایانه صادراتی زنجان به نمایش گذاشته شد، ابراز کرد: در آذر ماه نیز نمایشگاهی در خارج از کشور برای نمایش و فروش فرش‌های زنجان برگزار می شود و اگر شرایط کرونایی مانع برگزاری نمایشگاه‌ها در خارج از کشور نباشد و حمایت‌های دولتی شکل گیرد در کشور آلمان فرش‌های زنجان در نمایشگاهی عرضه می‌شود.

مدیر اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه آمار فرشبافان را نمی‌توان به صورت دقیق احصا کرد، تصریح کرد: به دو دلیل پراکندگی این صنف در کل استان و حضور فرشبافان فصلی نمی‌توان آمار دقیق فرشبافان را احصا کرد.

وی با بیان اینکه حدود 53 هزار نفر فرشبافی را بلد و در این حرفه فعالیت دارند، عنوان کرد: از این تعداد هنرمند 33 هزار نفر به صورت مداوم به کار تولید فرش مشغول هستند.

جعفری با بیان اینکه در استان زنجان فرشبافان به سه دسته فرشبافان نیمه وقت، فصلی ودائمی تقسیم بندی می شوند، ادامه داد: 20 هزار نفر در استان زنجان به صورت فصلی به حرفه فرش بافی مشغول هستند.

سمپاشی منازل

وی با بیان اینکه حدود ده سال است که در استان زنجان هیچ صادر کننده فرشی وجود ندارد، ابراز کرد: در حال حاضر بیش از 11 تولید کننده در حوزه تولید فرش‌های صادراتی در زنجان فعالیت دارند.

رها کردن پساب قالیشویی‌ها موجب تخریب محیط زیست می‌شود

قالیشویی فلکه سوم

همدان- ایرنا- رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان همدان گفت: رها کردن پساب حاصل از فعالیت قالیشویی ها در بستر اراضی و خاک منجر به آلودگی خاک، منابع زیرزمینی و تخریب محیط زیست می شود.

«مجید شعبانلو» روز یکشنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: با توجه به اینکه قالیشویی ها از شوینده های مختلف استفاده می کنند باید نسبت به مدیریت پساب تولیدی واحد و جلوگیری از ورود آن به بستر خاک اقدام کنند.

وی اضافه کرد: مدیران واحدهای قالیشویی برای مدیریت پساب تولیدی می توانند یک استخر بُتنی ایزوله با ویژگی نفوذ ناپذیری آب به داخل خاک در این واحدها برای جمع آوری موقت پساب ایجاد کنند و سپس با مراکز دارای مجوز برای حمل و انتقال آن به تصفیه خانه قرارداد ببندند یا اقدام به راه اندازی تصفیه خانه در محل فعالیت کنند.

شعبانلو از معرفی یک واحد قالیشویی به مرجع قضایی و صدور رای از سوی مرجع قضایی خبرداد و گفت: این واحد قالیشویی اقدام به تخلیه پساب تولیدی در خارج از مجموعه و در بستر خاک می کرد که این اقدام آلودگی زیست محیطی را به همراه داشت.

رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان همدان اضافه کرد: با وجود چندین نوبت اخطاریه و تذکر برای رفع این مشکل اما متصدیان این مجموعه اقدامی برای رفع مشکل زیست محیطی نکرده که به دادگاه معرفی شدند.

شعبانلو ادامه داد: متصدی این واحد قالی‌شویی به دلیل تخلفات زیست محیطی و آلوده کردن آب و خاک به تحمل یک سال حبس محکوم شد اما سپس دادگاه با تعلیق این حکم مهلتی برای رفع مشکل داد و در صورت تکرار تخلیه فاضلاب در بستر خاک، این حکم اجرا می شود.

وی گفت: در حال حاضر چندین اخطاریه برای متصدیان قالی‌شویی های متخلف شهرستان همدان صادر شده است که در صورت رفع نکردن آلایندگی به زودی برای آنها پرونده قضایی تشکیل و به مرجع قضایی معرفی می شوند.

بهترین مشاور و روانشناس تهران

تطهیر هفتگی ۲ هزار تخته قالی در مسجدالحرام

قالیشویی حکیمیه

تولیت مسجدالحرام هر هفته ۲ هزار تخته فرش را از مسجد به قالی‌شویی ویژه این مکان مقدس منتقل کرده و همین تعداد فرش شست‌‌‌وشو داده شده را در مسجد پهن می‌کنند.

شست‌وشوی فرشهای مسجدالحرام

به گزارش ایکنا به نقل از العربیه، مسئولین مسجدالحرام هر هفته ۲ هزار تخته فرش را از این مسجد به قالی‌شویی منتقل کرده و همین تعداد تخته فرش شسته، ضدعفونی و معطر شده را جایگزین آن می‌کنند.

ریاست کل امور مسجدالحرام و مسجدالنبی به صورت شبانه‌روزی به امر نظافت، استریل و عطرافشانی فرش‌های مسجدالحرام می‌پردازند و هر هفته ۱۵۰۰ تخته فرش در داخل قالی‌شویی ریاست کل و واقع در منطقه کدی مکه مکرمه شست‌و‌شو می‌شود تا از تمیز بودن فرش‌ها برای حفظ سلامتی زائران خانه خدا اطمینان حاصل شود.

جابر الودعانی، رئیس اداره تطهیر فرش‌های مسجدالحرام می‌گوید: ریاست کل امور مسجدالحرام و مسجدالنبی در منطقه کدی مکه مکرمه یک قالی‌شویی ویژه شست‌و‌شو و نظارت بر فرش‌های مسجدالحرام تأسیس کرده است که به جدیدترین ابزارها و تجهیزات ویژه در زمینه نظافت و شست‌و‌شو و نگهداری فرش‌ها با فناوری بالا مجهز است.

شست‌وشوی فرشهای مسجدالحرام

وی افزود:‌ تیمی از متخصصان هم بر مراحل شست‌وشوی فرش‌های مسجدالحرام نظارت می‌کنند تا از انجام آن طبق اصول فنی و عاری بودن آن از هر گونه عیبی با استفاده از آخرین فناوری‌های روز اطمینان حاصل کنند.

او افزود: هر هفته ۲ هزار تخته فرش به قالی‌شویی منتقل می‌شود و همین تعداد فرش شسته شده از قالی‌شویی تحویل مسجدالحرام داده می‌شود.

وی گفت: مرحله نخست شست‌و‌شوی فرش‌های مسجدالحرام گرفتن گرد و غبار و خاک فرش‌ها با فناوری‌های باکیفیت آغاز می‌شود و در مرحله دوم با مواد ضد عفونی کننده و مواد شوینده فرش‌ها شست‌وشو داده می‌شوند و سپس خوب آبکشی می‌شوند و در مرحله سوم فرش‌ها را در لوله‌های مخصوصی قرار می‌دهند تا آب آن خشک شود و در مرحله چهارم و نهایی فرش‌ها را روی چوب‌هایی زیر نور خوشید پهن می‌کنند و در همین حین فن‌هایی را هم مقابل فرش‌ها روشن می‌کنند تا عملیات خشک شدن فرش را تسریع دهد؛ سپس فرش‌ها را با جاروبرقی جارو می‌کشند و بار دیگر ضدعفونی و استریل شده و با گلاب طبیعی هم معطر می‌کنند و سپس بسته‌بندی و به انبار منتقل می‌شوند.

شست‌وشوی فرشهای مسجدالحرام

الودعانی با بیان اینکه هر ساعت ۲۴۰ متر از فرش‌های مسجدالحرام در این کارگاه شست‌وشو داده شده و به انبار منتقل می‌شوند، گفت: در حال حاضر ۲۶ هزار تخته فرش آماده انتقال به مسجدالحرام است. این قالی شویی همچنین دارای کارگاهی مجهز به جدیدترین دستگاه‌ها برای ترمیم فرش‌های آسیب‌دیده است.

او همچنین گفت: در عین حال در داخل مسجدالحرام هم تجهیزات برای شست‌و‌شوی فوری فرش‌ها و جارو کشیدن و نظافت و ضدعفونی آنها در طی شبانه‌روز وجود دارد.